Bij de aanpak van illegaal grondgebruik koersen de meeste overheden meteen aan op handhaving van hun eigendomsrecht. Een van de redenen daarvoor is dat de meeste juristen die actief zijn in vastgoed en grondzaken, het privaatrecht nou eenmaal beter kennen dan het publiekrecht. Een andere reden kan liggen in een andere prioriteitsvolgorde van de afdeling handhaving: die is meestal gericht op vergunningen en niet zo zeer op illegaal grondgebruik.
Maar, ook handhaving in het publiekrecht kan een uitkomst zijn bij de aanpak van illegaal grondgebruik. De meeste overheden hebben alle instrumenten in huis om daarvan gebruik te maken. Sterker nog, beide wegen kunnen deels gelijktijdig, dan wel ná elkaar gebruikt worden, zonder dat de rechter je op de vingers tikt.
Waarom zou je handhaven in het publiekrecht bij de aanpak van illegaal grondgebruik?
- Om een discussie over eigendom uit de weg te gaan. Zo’n discussie kan moeizaam gaan en soms wel jaren duren. Ondertussen staat er wellicht al die tijd een hek, die niet gunstig is voor het bezitsverlies van de eigenaar, maar ook publiekrechtelijk behoorlijk in de weg staat. En dan moet je als overheid gewoon de publieke belangen behartigen.
- Omdat er geen tweewegenleer is bij illegaal grondgebruik. Het privaatrecht beschermt eigendommen, het publiekrecht het algemeen belang. Dat zijn twee verschillende richtingen. De rechtspraak accepteert dat beide belangen door de overheid mogen worden behartigd, zelfs tegelijkertijd of na elkaar.
- Omdat er urgentie is. Niet elk hek is meteen een gevaar voor het eigendom en verlies van bezit door verjaring. Een hek kan ondertussen echter wel hinderlijk zijn voor publieke doelen. En dan moet je handelen, als overheid.
- Om ook een privaatrechtelijk belang te dienen. Een hek of bouwsel dat verwijderd wordt via handhaving, kan als bijvangst ook leiden tot minder of zelfs geen bezitsverlies meer voor de overheid als eigenaar. Dan sla je twee vliegen in één klap. Privaatrechtelijk heb je dan dus baat bij een bestuursrechtelijke aanpak: het kan een zeer prettige bijvangst zijn. Een mooi voorbeeld uit 2019 komt van de gemeente Groningen.
Wat heb je daar voor nodig?
- Een publiekrechtelijke regeling – zoals een Algemene Plaatselijke Verordening (APV), een Keur of een bestemmingsplan. Ook specifieke verordeningen, zoals een bomenverordening, kan goede diensten bewijzen.
- Een goede omschrijving. Als iemand in strijd met de publiekrechtelijke regeling overheidsgrond gebruikt, dan is het zaak dat de regeling goed omschrijft welke overheidsgronden ook een openbare functie hebben. Een ruime omschrijving van het begrip ‘openbare functie’ en ‘openbare grond’ is nodig. Hoe krapper deze is omschreven, hoe meer voer voor discussie. Een openbare bestemming die particulier in gebruik is en bij de eerstvolgende bestemmingsplanwijziging wordt ‘wegbestemd’ is funest. Wees daar dus kien op.
- Een constatering. Je zult de overtredingen moeten opsporen of je krijgt deze gemeld vanuit de organisatie of door derden, zoals burgers. Als je niks weet, kan je immers ook niet in actie komen. Je kunt ook teams het veld insturen of laten turen naar luchtfoto’s. Meestal moet je allebei doen, wil je je dossier compleet hebben.
- Het ontbreken van toestemming. Als vergunning- of ontheffingverlening de strijdige situatie legaliseert, dan kan je dit instrument niet (verder) hanteren voor deze illegale situatie. Legalisatie in het publiekrecht maakt handhaving via het eigendomsrecht moeilijker, omdat dan alleen de privaatrechtelijke weg dan nog open staat.
- Eigenmachtig optreden is niet (meer) mogelijk. Vaak kan een terreineigenaar betrekkelijk eenvoudig een einde maken aan een illegale situatie, door eigenmachtig optreden. Denk aan het verwijderen van losse elementen, zoals trampolines, auto’s, tuinsets en dergelijke. Denk maar aan de wegsleepregeling voor auto’s op grond van de Wegenverkeerswet. Zo lang je deze spullen netjes aan de eigenaar of gebruiker terug kunt geven, hoef je niet via bestuursdwang te handhaven. De grens tussen eigenmachtig optreden en eigenrichting plegen, kan dun zijn. Raadpleeg dus altijd éérst een jurist, voordat je eigenmachtig optreedt.
- Een vaste, heldere en consequente procedure. Handhaven is een vak en niet eenvoudig. Het bestuursrecht vraagt van handhavers veel vakkennis en zorgvuldigheid. Handhaven doe je dus niet op een vrijdagmiddag, net voor de borrel. Overleg met je collega’s van handhaving over een goede en effectieve procedure. En pak ook door, ook als er weerstand optreedt.
Voorbeeld in de Gemeente Harlingen
Een mooi voorbeeld van hoe je handhaaft in het publiekrecht bij de aanpak van illegaal grondgebruik, vinden we bij de gemeente Harlingen. Uit de rechtspraak noemen we als voorbeeld een uitspraak van de AB RvS: 4 juli 2018, bastion Rozeboom, ECLI:NL:RVS:2018:2200.
Wij helpen je graag!
Heb je hier vragen over? Ben je op zoek naar een slim en praktisch ontruimingsplan? Wil je advies over een handhavingsdossier? Neem dan even contact met ons op.